Zo eenvoudig als ABC

Locatie Vierweegsestraat, Wondelgem, België

Type Publieke opdracht/ Laureaat wedstrijd op uitnodiging

Programma 13 woningen voor sociale huisvesting met focus op zorg

Opdrachtgever Woningent (sociale huisvesting)

Architectuur Team Kampvuur: maatschap Dhooge & Meganck Architectuur en Denc-Studio

Datum 2019-

Status Uitvoering

Awards genomineerd Architectuurprijs Gent 2024

het oude buurtcentrum maakt ruimte voor sociale huisvesting (foto David Dhooge)

SOCIAAL HUISVESTINGSPROJECT VOOR 13 UNITS MET AANDACHT VOOR AANGEPAST WONEN

BESCHRIJVING

Via voorkooprecht kwam het pand ‘Vierweegsestraat 14/16 Wondelgem’ in handen van de sociale huisvestingsmaatschappij ABC. Gezien de huidige indeling niet voldoet aan de wensen (~VMSW-eisen), wordt voorzien in een vervangingsbouw. De opdracht werd gegund na een wedstrijd op uitnodiging via de sociale huisvestingsmaatschappij Woningent.

VERDICHTEN EN VERLUCHTEN

STAPELEN

De huidige bibliotheek en het naastliggende gebouw tonen zich aan de straatzijde als 2 bouwlagen met zadeldak. Het nieuwbouwvolume zal 3 bouwlagen tellen met een extra teruggetrokken dakverdieping. Hierdoor verdicht de site aanzienlijk.

DELEN

We beschouwen ‘meervoudig wonen’ en ‘collectiviteit’ als een drager van duurzaamheid. Daartoe wordt collectiviteit dan wel best ruimtelijk ingebakken. Ons inziens, kan verdichten niet zonder ‘verluchten’. In de bestaande toestand is een belangrijk aandeel van het binnengebied dichtgeslibd. De aan de rand voorziene éénlaagse bebouwing willen we om meerdere redenen niet hernemen. Door de inzet van compact en geschakeld/gestapeld bouwen aan de straat, beperken we liever de footprint ten voordele een groter collectief privaat groenaandeel. Hiermee willen de kwaliteit van de ruimte verbeteren én levenskwaliteit voor iedere bewoner nastreven. We willen meewerken aan de ontharding van het bebouwde binnengebied, maar wel blijvend voldoende rolstoelbruikbaarheid garanderen t.a.v. de bij bestek specifiek beoogde doelgroep van ‘aangepast wonen’.

INTEGRATIE IN DE OMGEVING

We zijn actief op zoek gegaan naar een typologie die de door de opdrachtgever beoogde densiteit benadert én die tevens tegemoetkomt aan een goede integratie in de omgeving. Enerzijds ‘vraagt’ de straat om de rijbebouwing te continueren. Anderzijds stellen we vast dat het bestaande gebouw nu reeds een zeker uitzondering vormt in het straatbeeld. Het perceel vormt met zijn breedte van iets meer dan 30m in de Vierweegsestraat eerder een uitzondering. Omdat een zondermeer verhogen van het bouwvolume dreigt te resulteren in een te monoliet en hard voorkomen in het straatbeeld, werd ontwerpmatig gezocht naar meer verticale geleding. Hierbij zijn we van oordeel dat een zekere volumetrische articulering veel sterker zal worden gelezen, dan een loutere verticale gevelopsmuk.

SCHEMA

De voorgevel van het nieuwbouwvolume sluit netjes aan met zowel het linker als rechter buurgebouw. Centraal trekt het gebouw zich wat terug t.a.v. de straat. Aan de tuinzijde vinden we de resultante. Ook hier vinden we een respectvolle aansluiting met de buren. Gezien we het binnengebied, met uitzondering van een fietsenstalling, verder helemaal vrijwaren van bebouwing, vormt een iets diepere centrale bebouwing geen probleem. Het voorgestelde bouwvolume resulteert in 13 woongelegenheden.

De straatzijde wordt opengewerkt door middel van een loggiastructuur waarbij de circulatie doorheen een passerellestructuur loopt en daarbij antwoord geeft aan een gelijkaardige, volumetrische terugsprong aan de overzijde. Op die manier geeft het gebouw visueel en ruimtelijk lucht aan de straat, waardoor het minder massief en dominant overkomt.

LEVENDIG, ZONGERICHT ÉN FUNCTIONEEL

Gezien de ruimtelijke condities van de gebouwde omgeving anonimiteit en vervreemding tot op een zekere hoogte kunnen tegengaan, willen wij voorzien in een levendig project. De collectieve tuin zal hier een belangrijke bijdrage leveren. De zon is niet alleen een belangrijke bondgenoot in het streven naar een betaalbaar en energieneutraal project. Zongerichte projecten brengen ook sfeer in de woonkamer. Alle woongelegenheden zijn als een doorzontypologie uitgewerkt. In de plannen werd gestreefd naar een maximum aan ruimtelijkheid en functionaliteit, tegenover een minimum aan moeilijk bruikbare ‘restruimte’ of ‘overtollige’ interne circulatieruimte. De toekomstige bewoners moeten kunnen rekenen op praktische ruimtes, die correct geproportioneerd zijn, in een logische relatie tot elkaar. Aangepast bouwen ondersteund door een afgewogen collectiviteit

Er is immers, zowel in Vlaanderen als in het buitenland, in de zorgsector een belangrijke tendens waar te nemen tot het zoveel mogelijk helpen van zorgbehoevenden vanuit de thuissituatie. Tijdelijke opvang, crisisopvang en ondersteuning voor de verschillende zorgbehoevenden in de samenleving behoren in de toekomst niet meer tot het takenpakket van het ziekenhuis. Het nieuwe Vlaamse woonzorgdecreet wil zelfstandigheid, ondersteund door mantelzorg meer promoten. Als architect, zien we het onze taak deze maatschappelijke keuze om te zetten in praktische ruimtelijke organisaties met gepaste belevingswaarde.

Het bestek vroeg het ontwerp te voorzien op ‘aangepaste wonen’. Dit betekent dat sowieso een reeks ‘techniciteiten’ in de plannen werden verwerkt; o.a. vlakke toegangsweg; voldoende brede deuren; per verblijfsruimte voldoende vrije doorgang tussen de meubels met vlakke manoeuvreerruimte met draaicirkel 150cm; belangrijk aandeel ramen tot op vloerniveau, om ook rolstoelgebruikers en bedlegerige bewoners in een kwalitatievere relatie tot de buitenomgeving te voorzien; halfhoge muurtjes te afscheiding van de keuken zijn bewust niet voorzien; …

Al komt verhoogde toegankelijkheid iedereen ten goede (denk bv. maar aan jonge moeders met buggy’s); toch wordt bij ‘aangepast wonen’ in de eerste plaats gedacht aan andersvaliden en ouderen. Net bij deze doelgroepen loert een verhoogd risico op vereenzaming om de hoek. Sociale cohesie is één van de fundamenten van onze samenleving. Een goed evenwicht tussen individualiteit en collectiviteit speelt hierin een belangrijke rol. Dit evenwicht houdt in dat de bewoners vrijblijvend gestimuleerd worden om met de andere bewoners in contact te treden en de gemeenschappelijke voorzieningen te gebruiken, maar eveneens over de mogelijkheid beschikken om zich af te zonderen. De basiskwaliteit van de individuele woonunit is een ‘conditio sine qua non’, dewelke dan verder wordt verrijkt door enkele collectieve faciliteiten.

De binnentuin zou een open karakter kunnen krijgen, met gemoedelijke/zachte aantrekkingskracht en enkele bomen, i.f.v. sociaal contact voorzien van verpozingsplekjes. Een iets meer organische uitwerking, mag in een zeker contrast staan t.a.v. de bebouwing. De verhouding groen/(half)verharding, gebeurt i.f.v. onderhoud best in overleg met de huisvestingsmaatschappij. De gedeelde circulatie zit niet centraal gecompacteerd in het hart van het gebouw, onttrokken van daglicht. De circulatie interageert met de buitenomgeving en het leven op straat. Ze is ruim gedimensioneerd om er even te kunnen pauzeren en praten met de buren. De gedeelde ruimte wil interactie aanmoedigen, sociaal isolement tegengaan.

Toch blijft tegelijkertijd de graad van collectiviteit ook best ‘afgewogen bescheiden’ en derhalve haalbaar op het vlak van de betaalbaarheid, bouwbaarheid en vooral beheerbaarheid.

RESPECT VOOR PRIVACY

Wie voor voldoende privacy wil zorgen in dergelijk bouwproject, moet conceptuele elementen (inkijk, leesbaarheid,…) en bouwtechnische elementen (akoestiek, isolatie,…) optimaal kunnen combineren. De duidelijke centrale adressering bevordert de leesbaarheid én veiligheid. Ook de toegang tot de tuinzone is aantrekkelijk vorm gegeven en voelt veilig aan. De voordeuren naar de onderscheiden woongelegenheden vormen de duidelijk leesbare grens naar verhoogde privacy van de individuele woonst. De vides vóór de raampartijen van de keukens van de centrale woongelegenheden, creëren tegelijkertijd afstand en nabijheid. Oogcontact blijft mogelijk; toch is de privacy verzekerd. De grondplanmatige vertrapping van de tuingevel, creëert wind- en regen- beschutte hoeken. Zonder beeldontsierende tussenschotten, kan zo gemakkelijk privacy worden verzekerd tussen de terrassen. De uiterst linkse en rechtse woongelegenheden vinden hun nachtzone aan de zijde van de scheidingsmuur naar het naburige perceel. De dagzone, met aangrenzend terras, bevindt zich zo op meer dan 3.5m afstand van de perceelsgrens. Dit is rijkelijk meer dan wat het Burgerlijk Wetboek voorziet.